قلعه استو ناوند((گرمابسرد امروزی)) بر اساس نوشته های استاد مسعود نصرتی

همه منابع جغرافیایی ((استوناوند))رابا نام ((قلعه استوناوند))که مرکز حکومت مسمغان بوده معرفی کرده اند.(معجم البلدان-ج 1-ص176)اما تنها کسی که به جای قلعه از روستای استو ناوند نام برده ،جیهانی در کتاب اشکال العالم است .(ص 137)

اما در این که استو ناونداز قلاع مهم ومستحکم ومرکز حکومتی مسمغان بوده شکی نیست .البته همه ی منابع هم بر این نکته اتفاق نظر دارند .

یاقوت نام دیگری هم برای استو ناوند ذکر می کند .آن (جرهد)است .از آنچه که یاقوت در باره استوناوند نوشته، معلوم می شود که قدمت بسیار زیادی داشته است ودر زمان اوازعمرقلعه سه هزار سال می گذشته است ودر دوران شاهان قبل از اسلام در دست مسمغان بوده است.این  قلعه در سال 141ه.ق توسط سپاه اسلام محاصره وفتح شد وحکومت مسمغان هم از بین رفت.

این قلعه به اعتقاد نویسندگان کتاب استوناوند در سمت چپ رودخانه حبله رود گرمسار،یعنی بریال کوه ساحل شرقی واقع شده است .قلعه چندین بار خراب وآباد شد .آخرین خرابی به دست ابو علی چغاني‌‌ فرمانده لشگر خراسان در حدود سال 350ه.ق بوده است.دوباره علی کتامه دیلمی ان را آبادکرد.سپس اسماعیلیان بر آن دست یافتند،تا سلطان محمدبن ملکشاه سلجوقی در سال 506 ه.ق امیر سنقر کنجک را برای تسخیر قلعه فرستاد که پس از محاصره طولانی  آنرافتح کرد وبعدرکن الدین سلطان محمد خوارزمشاه از سال 617تا سال 619 ه.ق این قلعه را درتصرف داشت.

در زمان  حمله مغول در سال 618 اوبه این قلعه پناهنده شد .مغولها به این قلعه حمله وپس از محاصره طولانی ٰقلعه فتح ورکن الدین کشته شد .

این قلعه آخرین بار به دست شاه اسماعیل صفوی فتح گردید.

باید بگویم که علاوه بر قلعه استو ناوند ٰروستای استو ناوند هم وجود داشته ،ولی متاسفانه مکان دقیق آن مشخص نیست . استو ناوند از روستاهای مشهور حکو مت مسمغان بوده که خارج یا احتمالا حوالی قلعه استو ناوند بوده است ومحل زندگی مردم عادی بوده است .

استاد نصرتی می نویسد:مکانی را که نویسندگان  کتاب استو ناوند معتقدند که مکان قلعه بوده است (منظور قلعه استوناونددر ایستگاه بن کوه قبل از گرمسار)جای تردید باقی میگذارد.زیرا این قلعه با توجه به این که یک قلعه مهم ومستحکم وپناهگاه فراریان بوده باید در جای بسیار مهم تر ودست نیافتنی تر واقع شده باشد .

طبق مستندات مورخین که از خصوصیات قلعه استوناوند نوشته اند ومخصوصا تاکید داشته اند که قلعه استوناوند در حوالی رودخانه حبله رود  درجایی دست نیافتنی وصعب العبورقرار دارد ،تمام مشخسات آنها با قلعه ی ((قلا)) در گرمابسرد که در ((سمت چپ رودخانه حبله رود گرمسار،یعنی بریال کوه ساحل غربی  واقع شده است))، تطبیق می کند.

زیرا ، روستای گرمابسرد در حدود منتهی علیه غرب حبله رود ،کمی بالاتر از ایستگاه کبوتر دره قرار گرفته که دارای یک قلعه جنگی با دیدبان وبرجکهای زیاد می باشد در دوطبقه است ومهمتر ازهمه این قلعه از چهارطرف به پرتگاه محصور می شود که راه آن بسیار صعب العبور است .(به طوری که برای رفتن به داخل قلعه در روی صخره باید از طناب استفاده کرد .زیرا تنها راه ورودی به قلعه بر اثر فرسایش از بین رفته است) .وقتی که در جای برجکهای دیدبانی می ایستیم، تمام منطقه گرمسار تا زرین دشت وجابان از روی این قلعه نمایان است ودیگر اینکه نشانه های آتش سوزی در این قلعه مشهود است.

قلعه ای دیگر در غرب گرمابسرد قرار دارد  که احتمالا روستای استناوند بوده است .

ادامه دارد..............................